Hram Vaskrsenja Hristovog sagrađen je i osveštan 2015. godine u znak sjećanja na oko 4.000 Srba donje Hercegovine koje su ubile ustaše, a Srpska pravoslavna crkva /SPC/ iste godine kanonizovala je žrtve Prebilovaca i donje Hercegovine u Drugom svjetskom ratu.
Ovaj praznik ustanovljen je u kalendaru na datum kada su ustaše 1941. godine zvjerski ubile više od 850 mještana ovog sela, uglavnom žena i djece i bacile u jamu u Šurmancima nadomak Međugorja.
Mitropolit crnogorsko-primorski Joanikije u besjedi je istakao da su Sveti
prebilovački i svehercegovački mučenici izlili svoju krv za Hrista i prešli u život vječni pridruživši se svetiteljima.
„Oni su kroz mučeništvo i vjeru, kroz stradanje za Hrista postali učesnici vječne slave Božije. Znamo i to da na ovome mučeničkom mjestu ovaj sveti dan, 6. avgust, uvijek poštovao kao dan mučenika“, istakao je vladika Joanikije.
Prema njegovim riječima, u ratno vrijeme poslije njihovog stradanja i dugi niz decenija nakon rata to je bio dan plača i bola, ali i hrišćanske nade.
„Tako je Gospod lagano projavljivao slavu Svetih mučenika prebilovačkih i hercegovačkih i blažio rane njihovih najbližih. Pojavljivala se lagano slava djece postradale za Hrista“, rekao je mitropolit Joanikije.
On je naglasio da su hercegovačke vladike Atanasije i Grigorije zajedno podigli crkvu u Prebilovcima koje su izabrali za saborno mjesto novomučenika hercegovačkih, jer je ovo mjesto „mali Jasenovac“.
Mitropolit Joanikije je podsjetio da je ovo mjesto nekoliko puta stradalo, prvo u vrijeme Drugog svjetskog rata, a kasnije i u posljednjem ratu kada je hram uništen, a kosti spaljene, poput moštiju Svetog Save.
„Ovaj sveti hram svjedoči našu vjeru u Vaskresenje Hristovo. Slava mučenika Hristovih, djece i nevinog naroda obasjava i nas danas ovdje sabrane i oplemenjuje naša srca. Sabrali smo se da postanemo pričesnici te slave Božije, a ne da se bilo kome svetimo. Kao što je govorio blaženopočivši patrijarh srpski German `nećemo zaboraviti, ali obasjani slavom novomučenika Hristovih, moramo oprostiti` i praštamo, ali `ne zaboravljamo`“, poručio je vladika Joanikije.
Mitropolit Hrizostom nakon liturgije je rekao da su se vladike i vjernici u Prebilovce sabrali da iskažu crkveno, ali i mučeničko sabranje Crkve.
„Da budemo svi jedno danas sa njima, jer vjerujemo da ih je Gospod proslavio. Neka je slava mučenicima, a nama neka Gospod da zdravlja, sreće i blagoslova. Neka oni danas blagoslove ono što su ljudi pokušali da unište, da se obnovi život. Najvažnije je da život obnovimo rađanjem i množenjem, onda će se cijela zemlja obnoviti, jer čovjek je nakon Boga najveće dobro“, naveo je mitropolit Hrizostom.
Vladika zahumsko-hercegovački i primorski Dimitrije zahvalio je vladikama što su danas došli na mjesto stradanja i Vaskrsenja.
„U crkvenim pjesmama je mjesto stradanja i mjesto golgote postalo raj. Tako neka bi molitvama svih svetih i ovo mjesto postalo mjesto naše utjehe i jačanja u vjeri. Zaslužuje molitve vladika Atanasije, zaslužuje trud vladike Grigorija, zaslužuje postojanost oca Marka i svih vas da se ovdje okupljamo. Neka ovo bude mjesto našeg okupljanja dok Gospod ponovo ne dođe“, rekao je vladika Dimitrije nakon liturgije.
Srpska pravoslavna crkva /SPC/ 2015. godine kanonizovala je žrtve Prebilovaca i donje Hercegovine u Drugom svjetskom ratu, a ovaj praznik ustanovljen je u kalendaru na datum kada su ustaše 1941. godine zvjerski ubile više od 850 mještana ovog sela, uglavnom žena i djece i bacile u jamu u Šurmancima nadomak Međugorja.
Ovaj zločin je u bivšoj Jugoslaviji prikrivan, a 1961. godine jame u koje su bacani Srbi su zabetonirane.
Otkopavanje 13 jama na području donje Hercegovine počelo je 1990. godine, a
kosti više od 4.000 Srba 4. avgusta 1991. godine su sahranjene u spomen – kosturnicu u Prebilovcima.
U junu 1992. godine tokom ofanzive „Čagalj“ pripadnici HOS-a i HVO-a minirali su spomen-kosturnicu.
Po povratku Srba u Prebilovce poslije 2000. godine, ostaci kostiju su sakupljeni, a po izgradnji Hrama Vaskrsenja Hristovog počivaju u njegovoj kripti.
Hram u Prebilovcima sagrađen je uz pomoć tadašnjeg predsjednika Srpske Milorada Dodika i zahvaljujući donacijama Srba u dijaspori.
Urađen je po uzoru na Crkvu Hristovog groba u Jerusalimu koja je simbol vaskrsenja i života, a od tada do danas Prebilovci su mjesto koje opominje i prkosi svima koji misle da se jedan narod može istrijebiti sa svog vječnog ognjišta.
Liturgiji su danas prisustvovali poslanik u Predstavničkom domu parlamenta BiH Ljubica Miljanović, poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srpske Ilija Tamindžija i potpredsjednik Gradskog vijeća Mostara Velibor Milivojević, te veliki broj vjernika iz doline Neretve, ali i Republike Srpske i Srbije.
TAMO I KAMEN IMA OŽILjAK
U Prebilovcima 4. avgusta 1991. godine sahranjeni su posmrtni ostaci Srba iz Hercegovine, žrtava ustaškog genocida u Drugom svjetskom ratu.
Kosti ubijenih raspoređene su u 108 sanduka i prenesene u kriptu buduće spomen-kosturnice.
Temelje crkve osveštao je Njegova svetost patrijarh srpski Pavle.
Masakr u Prebilovcima počinile su ustaše između 6. i 11. avgusta 1941. godine, pod komandom Ivana Jovanovića zvanog Crni, nad 826 od ukupno 994 Srba sela Prebilovci, uglavnom žena, djece i staraca.
Većina je živa bačena u jamu Golubinku, dok su ostali ubijeni na licu mjesta. Pedeset i četiri srpska domaćinstva Prebilovaca su tim pokoljem zauvjek ugašena.
Rano ujutru 4. avgusta 1941. godine, 1.000 do 1.500 ustaša napalo je selo iz tri pravca. U selu su bile uglavnom žene, djeca i starci, dok odrasli muškarci, u strahu od ustaša, nisu spavali kod svojih kuća.
Ustaše su po ulasku u selo otpočele sa pretresanjem kuća, prikupljanjem stanovništva, silovanjem žena i djevojaka i pljačkom. Stanovnici centra sela dovezeni su kod zgrade osnovne škole.
Ustaške orgije sadizma i bestijalnosti nad nezaštićenim ženama i djevojkama, a naročito nad djevojčicama od 12 do 15 godina trajale su nekoliko časova.
Jedina osoba koja se spasila i živa izašla iz škole u Prebilovcima bila je Mara Bulut. Prema njenim riječima, ustaše su vadile bebe iz kolijevki i razbijale dječije glave o zid škole pred očima majki.
Nakon svih ovih zlostavljanja i mučenja, ustaše su stanovnike centra sela još u toku tog dana otjerale prema Čapljini i zatvorile u zloglasni „Silos“ kod sela Tasovčića i tu su prenoćili, bez hrane i vode.
Sutradan, 5. avgusta, Prebilovčani su otjerani na željezničku stanicu u Čapljinu, odakle su uveče istog dana transportovani u specijalnoj kompoziciji vagona do sela Šurmanci.
Prebilovačke žene, djecu i starce zatvorene u ovim vagonima čuvalo je oko 300 ustaša pod komandom Andrije Buljana do jutra 6. avgusta.
U ranim jutarnjim časovima 6. avgusta, pohvatano i preživjelo stanovništvo Prebilovaca istjerano je iz vagona, svrstano u kolonu i potjerano uz brdo prema selu Šurmancima.
Kolona je bila podvrgnuta detaljnom pretresu i opljačkana, a zatim dotjerana do jame Golubinke.
Pokolj, odnosno bacanje preživjelih u ovu jamu, trajao je punih šest časova /od 7.30 do 13.30 časova/. Prema podacima koji su utvrđeni na sudskom procesu u Mostaru, za to vreme je u jamu Golubinku bačeno 470 lica, i to 237 djece i 233 žene.
Kasnije je utvrđeno da je toga dana u jamu Golubinku bačeno više od 500 lica. Takođe je utvrđeno da su ustaški zločinci prije i poslije 6. avgusta dovodili manje i veće grupe žrtava u Šurmance osam puta i bacali ih u istu jamu.
Mjesec dana nakon pokolja, ustaše su naselile u Prebilovce 60-70 hrvatskih porodica iz Ljubuškog i Čapljinskog sreza, a Prebilovcima su promijenili naziv u Novo Selo. Kada su Italijani okupirali Hercegovinu, ustaška posada i naseljenici napustili su Prebilovce.
Ustaše su bježale iz Prebilovaca jer su Italijani počeli da hapse ustaške koljače i pružaju zaštitu Srbima, prvenstveno u gradovima. Ustaše su iz Prebilovaca odnijele sve što se moglo odnijeti i što je bilo vrijedno.
U materijalima Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača piše da je iz Prebilovaca opljačkano oko 10.000 grla sitne i 1.000 grla krupne stoke zajedno sa cijelom pokretnom imovinom.
Žito i vrednije stvari ustaše su kamionima prevozile u Čapljinu – navodno za potrebe bolnice i ustaških institucija u tom gradiću.
Razmjere ustaške bestijalnosti navele su italijanskog generala Alesandra Luzana da pošalje detaljan izvještaj o ovom zločinu Musoliniju.
U ovom pismu Luzano ističe da je učiteljica Stana Arnautović silovana pred njenim đacima i da su čak i djevojčice od osam godina bile silovane.
Luzano se zgražava nad činjenicom da je u ovom sramnom činu učestvovao i jedan sveštenik Rimokatoličke crkve.
