Od svih balkanskih država, u kulturološkom smislu, tragovi plemenskog društva nastalog na ruševinama feudalnog poretka „najživotnije“ su sačuvani u Crnoj Gori.
Tako je informacija o „plemenskoj pripadnosti“ do danas sačuvana u Crnoj Gori kao važan sadržaj prilikom upoznavanja, odnosno kao „etiketa“ koja otkriva kolektivni identitet.
Pod pojmom „pleme“ i u starom društvenom uređenju na teritoriji današnje Crne Gore podrazumevale su se teritorijalno-društvene zajednice nastale od jednog ili više rodova, ali i administrativne jedinice.
Grbalj je, recimo, najbolji primer za plemensko uređenje bazirano isključivo na teritorijalnoj pripadnosti jer je od samog nastanka bilo mešovitog rodovskog sastava. Slična je situacija i s Cetinjem.
Većina ostalih plemena koja su egzistirala na teritorije današnje Crne Gore uklapala se u tradicionalno shvatanje plemena kao zajednice koja je potekla od jedne porodice ili od jednog lica. Upravo su na ovakvom doživljaju nastala predanja o rodonačelnicima raznih plemena u Crnoj Gori.
U epohi vladavine dinastije Petrović-Njegoš u Crnoj Gori je postojala i zvanična podela na plemena koja su predstavljala administrativne jedinice. Mada je ova zvanična podela sadržala manje više iste granice između plemena kao ona narodna, bilo je nekih suštinskih razlika pošto su se kao plemenska celina tretirale i oblasti koje ni po jednom osnovu nisu mogle da se tako karakterišu.
Prema narodnoj podeli s kraja 19. veka crnogorska plemena su podeljena prema pripadnosti istorijskim oblastima – Staroj Crnoj Gori, Brdima, Staroj Hercegovini, Boki Kotorskoj, južnom primorju, Krajini i Malesiji.
Stanovnici Stare Crne Gore su se tako zvali Crnogorci (danas Starocrnogorci), pripadnici plemena u Brdima – Brđani, Stare Hercegovine – Hercegovci, Boke – Bokeljima, južnog primorja jednostavno primorci, Krajine – Krajninjani a Malesije – Malisori.
Stara Crna Gora obuhvatala je četiri nahije – Katunska nahija (Katunjani), Riječka nahija (Riječani),Crmnička nahija (Crmničani), Lješanska nahija (Lješnjani).
Katunska nahija imala je devet plemena: Cetinje, Njeguši, Ćeklići, Bjelice, Cuce (Velje i Male), Ozrinići (Čevljani), Pješivci (Gornji i Donji), Zagarač (Gornji i Donji) i Komani (Komani u užem smislu i Bandići).
Lješanska nahija imala je tri plemena: Draževina, Gradac i Buronje.
Riječka nahija brojala je pet plemena: Kosijeri, Dobrsko selo, Ceklin (Gornji i Donji), Ljubotinj (Gornji i Donji), Građani.
Crmnička nahija dijeli se na: Podgor, Dupilo, Brčeli, Sotonići, Gluhi Do, Limljani i Boljevići.
Plemena “sedmoro Brda” čine: Bjelopavlići, Piperi, Bratonožići, Kuči, Rovca, Moračani i Vasojevići.
Stara Hercegovačka plemena koja su se prostirala na teritoriji današnje Crne Gore su: Drobnjaci, Uskoci, Piva, Šaranci, Nikšići, Banjani, Grahovo i Krivošije.
U plemena Primorja spadaju – Grbalj i Paštrovići sa Brajićima, Mainama i Poborima.
Administrativna podela na plemena prestala je da važi nakon proglašenja Crne Gore kraljevinom 1910. godine. Tada je donet zakon o administrativnoj podeli kojim su ukinuta plemena kao administrativne jedinice, da bi nakon Prvog svetskog rata i ujedinjenja Crne Gore Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca plemena u najvećoj meri i suštinski prestala da postoje usled velikog iseljavanja stanovništva u gradove.
Duh plemenske Crne Gore, Brda i Boke, međutim, nikad nije prestao da živi, zahvaljujući predanjima i mitovima sačuvanim iz ove epohe ali i patrijarhalnom režimu i specifičnom „ratničkom“ sistemu vrednosti.
Naravno, tragovi plemenskog duha sačuvani su i kroz tradiciju međuplemenskog rivaliteta koji je iznedrio i one manje epske odlike pripadnika ovih zajednica.
Kada je reč o ovog drugoj ”tekovini” koja oživljava duh plemenske Crne Gore, svakako je najpoznatija zdravica vojvode Maša Đurovića knjazu Nikoli na Đurđevdan 1889. godine na Cetinju.
Čuveni brigadir crnogorske vojske proslavljen u oslobađanju Bara, tada je u ulozi delibaše na krsnoj slavi Petrovića, na molbu knjaza Nikole, posle uobičajene zdravice izdeklamovao i od čega Bog treba da sačuva crnogorskog gospodara.
Ova „škakljiva“ zdravica vojvode Maša i danas slovi za „crnu listu glavnih mana“ crnogorskih plemena. U njoj, između ostalog, Vojvoda Mašo kaže:
„Sačuvaj te bog i krsna slava, gospodare: od intriga cetinjskih, od pizme bajičke, od stime ćeklićke, od trgovine njeguške, od mala cuckoga, od kiridžluka grahovskog, od potkutnjice bjelicke, od glavarstva čevskog, od četovanja velestovačkog, od harambaša vojinskih, od plijena markovljanskog, od odijela zagaračkog, od karavana komanskog, od vojvodstva lješanskog, od serdarstva ceklinskog, od rana ljubotinjskih, od ljubomore crmničke, od starosjedilaca ulcinjskih, od naselja grbaljskog, od dugovanja paštrovićkog, od fisa zetskoga, od čojstva podgoričkog, od hvale kučke, od kumstva vasojevićkog, od plemstva moračkog, od kuća uskočkih, od megdana rovačkih, od imuca bratonožićkog, od komšiluka piperskog, od zornje bjelopavlićke, od sirotinje pješivačke, od pestokupljevine nikšićke, od krvi lukovske, od svađe župske, od rđe šaranske, od lukavstva drobnjačkog, od ilje pivske, od laži gatačke, od puteva golijskih, od voda banjskih, od odiva rudiniskih, od zasjeda rudinsko-trepačkih, od smrada kotorskog, od pomorskih kapetana bokeških…”
Zdravica Vojvode Maša nije popularna među čuvarima tradicije crnogrskih plemena ali zato rodoslovi o kraljevskom poreklu, velikim junacima i slavnim članovima plemena jesu.
Najpopularniji deo priče o crnogorskim plemenima ostavili smo za nastavak priče koji ćemo objaviti sledeće nedjelje.