Gatačko goveče predstavlja statusni simbol Gacka i kao najpoznatija autohtona rasa goveda predstavlja bogatstvo Republike Srpske.
U misiji spasavanja uključila se struka i lokalni i republički nivo gdje se već drugu godinu zaredom realizuje projekat genotipizacije i zaštite rase gatačkog goveda.
U razgovoru sa Dušanom Andrijaševićem koji radi na projektu genotipizacije, referentom za poljoprivredu iz zemljoradničke zadruge Gacko saznali smo nešto više o rasi ovih goveda i samom projektu:
“Njegov nastanak počinje još u doba Austrougrske, formiranjem stočarske stanice u Gacku 1887 godine. Iste godine dolazi se sa uvozom sojeva bikova sivo-alpskog govečeta-oberitalcima i viptalcima, koji su sistemski ukrštani sa domaćom bušom i počinje stvaranje rase gatačkog goveda. Jedna od najvažnijih mjera iz tog perioda veže se za 1905. godinu, kada su kastrirani svi domaći bikovi bušaci, kako bi se sistemski nastavilo ukrštanje sa autrijskim bikovima. Proces stvaranja rase u periodu oba svjetska rata bio je prekinut, da bi se opet nastavljao, a 50-tih godina prošloga vijeka nastaje gatačko govedo, rasa sive boje, životnog vijeka 15-17 godina, a od fenotipskih osobina karakteriše ga visine grebena 130cm, dužine trupa 155cm ,sa žutom bojom izmedju rogova i duž leđne linije pretežno do polne zrelosti. Godišnja muznost od 3000 litara mlijeka na farmi do 4000 u vlastitom uzgoju sa 3,4% bjelančevina i velikim procentom mliječne masti koji ponekad izlazi i do 6% što je vrlo pogodno za proizvodnju sira i kajmaka. Prvi pripust se vrši 16-24 mjeseca, imaju relativno lak partus, sa velikim procentom žive teladi koji se kreće do 90%. Težina novorođene teladi je u prosjeku od 30 kod ženskih do 40 kg kog muške teladi sa dnevnim prirastom od 0,9 do 1,1 kg. Ova rasa se odlično aklimatizovana na brdsko-planinske područje Gacka, kontinentalne klime, sa oštrim zimama, gdje je nadmoska visina u prosjeku preko 1000 metara, odlično podnose kraške surove terene, gdje su tokom većeg dijela godine na ispaši.”
Za ovu rasu Gačani kažu: ” Ništa joj ne daš, a sve ti vrati”.
“Nesistemskim ukrštanjem proteklih decenija došlo je i do narušavanja genoma gatačkog goveda čime je ova rasa došla do granice izumiranja”, objašnjava Andrijašević.
Po riječima Andijaševića Ministarstvo poljoprivrede u saradnji sa Intitutom za genetičike resurse protekle godine izvršilo je uzorkovanje oko 300 grla za koja predpostavljaljlo da predstavljaju autohtona grla gatačkog goveda. “Nakon labaratoriskih analiza i dobijenih rezultata, utvrdili smo da samo 16 grla ima preko 90% gena gatačkog goveda, što je zabrinjavajuće”- kaže Andrijašević.
Projekat genotipizacije i zaštite ove plemenite rase prepoznala je i opština Gacko gdje nastavljamo ovaj projekat, kako bi analizirali sva grla sa područja opštine za koja predpostavljamo da su autohtona. Na čelu projekta nalazi se profesorica Jelena Nikitović ispred Instituta za genetičke resurse. Nakon dobijenih rezultata sa terena imaćemo uvid koliko je autohtonih jedinki ostalo kako bi se dalje išlo u njihovu zaštitu i selektivno ukrštanje kako bi se ova rasa proširila, ostala i opstala na ovom području kaže za naš portal Andrijašević. Takođe naglašava da su uzeli i uzorke za banku gena koji se čuvaju u Institutu za genetičke resurse.
“Proces zaštite ove rase je nemjerljiv za cijelu Republiku srpsku” – smatra Andrijašević.
Andrijašević kaže da su u proteklom periodu formirana i dva udruženja i to “udruženje uzgajivača gatačkog govečeta” i “udruženje proizvođača gatačkog kajmaka” koja će pomoći u zaštiti kao i promociji gatačkog sira i kajmaka koji su nadaleko poznati na gastronomskoj karti regije. Takođe, svake godine se održava i stočna izložba u Gacku gdje poljoprivrednici izlažu najbolja grla gatačkog goveda, koja je ujedno i najpoznatija u Hercegovini.
“Ovom prilikom bih se zahvalio svima koji su prepoznali i podržali ovakav projekat koji je izuzetno bitan i za Gacko i Republiku Srpsku, a posebnu zahvalnost upućujem svim našim poljoprivedicima na gostomprimstvu i koji su nam ustupili svoja grla za analiziranje, jer oni su i jedini čuvari ove plemenite rase goveda!
ISTOK
